«وقف خیابان» سنت فراموش شده/ برداشت‌هایی از یک سند ۳۴۶ ساله در آستان قدس رضوی
تاریخ انتشار: ۱۷ آذر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۵۵۹۰۲۶
خوشبختانه در تاریخ کشور ما، نمونه‌های متعدد و قابل ارائه‌ای از سنت وقف وجود دارد که نشان می‌دهد پیشینیان ما، با امید قبول پروردگار و کسب رحمت الهی، اصل موقوفه یا بخشی از درآمد حاصل از آن را به امری اختصاص می‌دادند که باری از روی دوش مردم بردارند یا برای آن‌ها آسایش، راحتی و حتی شادی ایجاد کنند. کافی است سری به اطراف شهر مشهد بزنید؛ در جاده‌های کوهستانی به تفرج بپردازید تا ببینید گذشتگان ما حتی با وقف یک درخت توت برای استفاده عموم، در پی گسترش و استفاده از سنت بهینه وقف در امور گوناگون بوده‌اند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
ورود وقف برای حل یک مشکل عمومی
مشهد شهری است که ساخت و شکل‌گیری آن، منظم نبوده. به تدریج خانه‌هایی اطراف مرقد مطهر امام رضا(ع) ساختند و مجموعه‌های مسکونی که هسته‌های اولیه شکل‌گیری مشهد بود، در این مکان ایجاد شد. تعیین مَمَرهای شهری یا همان کوچه و خیابان‌ها، در چنین وضعیتی، از سبک و سیاقی خاص پیروی نمی‌کرد؛ در واقع گسترش خانه و افزایش کمی و کیفی آن بر توجه به گذر و کوچه غلبه داشت. به دیگر سخن، این خانه‌ها و شکل آن‌ها بود که اسباب پیدایش کوچه‌ها را فراهم و آن‌ها را مبدل به گذر عام می‌کرد. این مسئله شاید در ابتدای کار دردسری به وجود نمی‌آورد؛ به هر حال، جمعیت کم و مساحت شهر محدود بود و همان کوچه‌های باریک به نیازهای مردم پاسخ می‌داد. به خصوص مشهد چون تا دوره شاه تهماسب یکم صفوی، باروی درست و حسابی نداشت، این کوچه‌ها در عملیات دفاع از شهر بسیار کارآمد بودند اما وقتی مشهدِ عصر صفوی توسعه یافت، به تدریج کوچه‌های باریک و پیچ در پیچ، دردسرآفرین شدند؛ حالا دیگر مشهد نیاز به مَمَرهای عریض و کوچه‌هایی داشت که با حجم عبور و مرور، همخوانی داشته باشند. درست از این زمان بود که در مشهد مانند خیلی دیگر از شهرهای ایران، سنت وقف به یاری شهرسازی آمد و وقفِ مَمَر و خیابان عمومیت یافت. واقفانی که منزل یا زمینی در شهر داشتند که می‌شد با وقف عام آن، مسیر عبور مردم را کوتاه یا تسهیل کرد، دست به کار شدند و با وقف این املاک به عنوان «مَمَر عام»، «گذر عام» و حتی وقف «حق ارتفاق» (اجازه رسمی و مستند عبور از ملک یک فرد) پای کار این اقدام خیرخواهانه آمدند. شاید مشهورترین نمونه در این زمینه، همین خیابان مشهور و قدیمی مشهد باشد که در دوره شاه‌عباس یکم صفوی، با خرید خانه‌های مسیر آن و اختصاص دادن آن‌ها برای ایجاد مسیر عمومی، ساخته شد؛ هر چند فعلاً مستندی در اختیار نداریم که این اقدام با نیت وقف انجام شده باشد. در سندهای متنوع مرکز اسناد آستان قدس رضوی، می‌شود عنوان «مَمَر عام» یا «گذر عام» را به وفور مشاهده کرد. به نظر می‌رسد، دلیل کمرنگ شدن توجه به این موضوع مهم در دوره‌های بعد و به ویژه روزگار ما، اولاً بالا رفتن کیفیت شهرسازی و بهینه شدن گذرها و خیابان‌های شهر و ثانیاً بالا رفتن قیمت زمین باشد.
یک نمونه مستند
برای آنکه نمونه‌ای از سندهایی را که عرض کردم، خدمتتان ارائه کنم، سندی مربوط به اردیبهشت سال ۱۰۵۵ خورشیدی را با هم مرور خواهیم کرد؛ سندی که در آن، به نام «مَمَر عام وقفی حاجی علی‌نقی محمد صدیقی» در کوچه محتسب (پایین‌خیابان) اشاره شده است: «خان (کاروانسرا) واقع در کوچه محتسب که محدود است به مدرسه غفران‌پناه میرزا جعفر مشهدی و به ملک ورثه میرکتابدار و ملک فاطمه‌خانم و به ممر عام وقفی حاجی علی‌نقی محمد صدیقی با یک در (منظور باب است، واحد شمارش منزل و مغازه) خانه واقع در محله گود حسام‌الدین که وقف سرکار (امام رضا علیه‌السلام) نموده از قرار وقف‌نامچه به تاریخ ۷ شهر (ماه) صفر سنه (سال) ۱۰۸۷ (دوم اردیبهشت ۱۰۵۵)».
خبرنگار: محمدحسین نیکبخت
منبع: قدس آنلاین
کلیدواژه: کوچه ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۵۵۹۰۲۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
بازدید ۷۰ هزار نفر از موزه های حرم مطهر رضوی
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز خراسان رضوی، رییس اداره گنجینه های موزه مرکزی آستان قدس رضوی گفت: بیش از ۷۰ هزار زائر و مجاور در فروردین امسال از موزه های حرم مطهر رضوی دیدن کردند. عبدالحسین ملک جعفریان امروز در گفت و گو با خبرنگاران افزود: تعداد افرادی که در این مدت از موزه های حرم رضوی بازدید کردند، ۱۱ هزار نفر بیشتر از فروردین پارسال بوده است. وی بیان کرد: بیشترین آمار بازدیدکنندگان مربوط به موزه مرکزی حرم مطهر رضوی و به تعداد ۶۳ هزار و ۶۵ نفر است. رییس اداره گنجینه های موزه مرکزی آستان قدس رضوی ادامه داد: در این مدت پنج هزار و ۷۹۱ نفر نیز از موزه قرآن کریم و ۸۶۴ نفر از موزه مردم شناسی دیدن کرده اند. ملک جعفریان اظهار کرد: یک هزار بازدید کننده خارجی نیز از ملیت های مختلف، آسیایی، آفریقایی و اروپایی نیز از این مجموعه بازدید به عمل آورده اند. موزه های آستان قدس با ۱۷ گنجینه متنوع در فضایی به مساحت ۱۸ هزار متر مربع در چهار ساختمان مستقر هستند. اشیای به نمایش درآمده شامل حدود ۹ هزار اثر تاریخی، فرهنگی و هنری دربردارنده آثار تاریخی حرم مطهر و میراث آستان قدس رضوی، اشیای وقفی و اهدا شده و نیز اشیای خریداری شده برای تکمیل مجموعه ها است. ساختمان موزه مرکزی در صحن کوثر حرم مطهر، دارای حدود هفت هزار و ۸۷۵ متر مربع فضای نمایشی در چهار طبقه است که طبقه زیرین، طبقه همکف، طبقه اول و طبقه دوم، شامل موزه تاریخ حرم رضوی و گنجینه های سکه، تمبر، اسکناس، هنرهای تجسمی، آبزیان، نجوم، ساعت، مدال، سلاح و ظروف است.
حمله به نمازگزاران در گذره هرات افغانستان/ ۶ نفر شهید شدند